Het weer-onderwerp vormt de ijsbreker voor mensen die elkaar voor het eerst ontmoeten. Het is een onderwerp dat ons allemaal raakt en bindt. We zijn ook vertrouwd met de weerpraatjes op de radio en de TV. Soms laten we het graag diverse malen per dag aan ons voorbij trekken.

Het weer voor morgen

Het weerpraatje voor morgen is in de ochtend en in de middag niet echt anders, zolang het weer maar niet al te lokaal en uitzonderlijk is. Je kunt toch maar mooi pech hebben met je festivaltent. Maar los daarvan is de weersverwachting (en dus niet de weersvoorspelling) veelal goed bruikbaar voor vandaag en morgen.

Maar voor daarna wordt het ‘wanneer en waar en hoe’ van het weer minder duidelijk daar het weer niet berekend kan worden m.b.v. natuurkundige formules, zoals je dat wel met de beweging van de Aarde om de Zon kunt doen. Als je voor de Aarde de beginsituatie voor één bepaald tijdstip kent, dan weet je waar de Aarde is over een uur, een dag, een week, een jaar en ook nog wel na 10.000 jaar. Zonsverduisteringen zijn hierdoor tot op de seconde nauwkeurig te voorspellen.

Voor het weer moet je de beginsituatie voor één bepaald tijdstip voor vele locaties tegelijk weten. 10 kilometer verderop zijn die eigenschappen op hetzelfde tijdstip al weer een beetje (of veel) anders. Hoe meer locaties je hebt in een bepaald gebied hoe beter het is. Tussen die locaties moet je interpoleren (= inschatten). Op basis van een weermodel en natuurkundige gasdrukwetten kun je dan uitrekenen wat het weer voor vandaag en morgen is, zolang dat gebied maar niet te klein is. Als je wilt weten of jouw festivaltent een minitornado te verduren gaat krijgen dan is dat antwoord onzeker. De kans dat dit gebeurt is klein, maar ja…

Kortom het weer is redelijk goed voorspelbaar voor vandaag en morgen, maar niet voorspelbaar voor daarna. Vandaar dat het weersverwachting heet. En toch staat op de buienradar APP de weersverwachting tot over 2 weken. Dat lijkt alleen een gevoel van zekerheid creëren die er niet is, maar dat is toch niet helemaal zo.

Het weer voor volgende week

Allereerst weet je wat de gemiddelde dag en nacht temperatuur wel zal zijn. Dat kan je mooi gebruiken als de weermodellen niet eenduidig zijn. In de winter zit de temperatuur rond de 0 graden of even daarboven, en in de zomer is dat zo’n 20 graden. Maar kun je nog meer over de weesrverwachting voor over 2 weken zeggen?

Verstoring van de stratosferische poolwervel

In Zweden was het in Stockholm rondom 5 januari 2024 zo’n 20 graden onder nul. Eind december was al te zien dat het daar heel koud zou gaan worden. En West-Europa zou gaan volgen. De kou was niet voorspelbaar maar wel verwachtbaar. Een verstoring van de stratosferische poolwervel eind december was een voorbode. Dit is een soort tornado met een diameter van een slordige 10.000 km op 30 km hoogte. De randen van deze wervelwind noemen wij de straalstroom en die veroorzaken bij ons nu de overwegend westen winden vanaf de noordzee en atlantische oceaan.

In de winter ontstaat er een poolwervel in de stratosfeer. Binnenin die poolwervel is het veel kouder dan daarbuiten. De lucht boven de pool kan er niet in en niet uit, en er komt ook nauwelijks zonlicht in de winter boven de polen. Tijdens de zomer is dat net andersom. Dan is er veel zoninstraling op de noordpool. Daardoor koelt deze wervel in de winter af doordat de warmte naar het heelal uitstraalt. In een stabiele poolwervel kan warmere lucht van buiten de wervel, de wervel niet binnendringen en wordt het daar onder de -80 graden.

Als deze winterse poolwervel stabiel blijft, dan hebben we in West-Europa geen koud weer zoals in de winter 2021/2022 het geval was.

Eind december 2023 werd deze wervel wel instabiel, zoals dat een paar keer per winter gebeurt. De ‘tornado‘ beweegt van de Noordpool af of mengt met warme lucht en kan zelfs in delen vallen. Deze verstoring plant zich langs de stratosferische wervel naar beneden voort en beïnvloedt in de troposfeer de ligging van de straalstroom. Hierdoor beweegt de koude lucht aan de grond een aantal dagen later ook van de pool af. En dit was de oorzaak van de korte en hevige kou in Zweden, en het staartje daarvan kwam in West-Europa aan. En zo weet je ook een week van te voren dat het ook in de Verenigde Staten koud gaat worden.

De meteorologen zitten er bovenop om te kijken of de poolwervel in februari 2024 gaat splitsen.

Robert de Jong