De samenhang tussen de planeten
Ons zonnestelsel bestond sinds de ontdekking van het hemellichaam Pluto uit 9 planeten, maar sinds het jaar 2006 zijn het er weer 8. De International Astronomical Union (IAU) besloot dat het een vergissing was dat Pluto een planeet genoemd werd. Het werd vanaf dat moment een dwergplaneet. En daarmee bleven over de planeten Mercurius, Venus, onze Aarde, Mars, Jupiter, Saturnus en de meest ver verwijderde Neptunus.
Werelden
Alle hemelobjecten in het zonnestelsel worden ook wel werelden genoemd. De planeten en de Maan zijn werelden, maar ook alle andere manen om de andere planeten zijn werelden. Dat worden satellieten genoemd. Verwar dat niet met de satellieten die om de Aarde draaien. Alleen om de planeet Saturnus zijn er al 145 satellieten gevonden. Dat zijn dus 145 werelden. Dit verbaast en verwondert niets. De satelliet Titan mag dan meer dan 5000 kilometer breed zijn, maar de ringen van Saturnus bestaan uit allemaal rotsblokken ‘in de file’ en deze ring is een soort duizend baan snelweg. Al die rotsblokken zijn een metertje groot of minder. Formeel zijn dat ook allemaal werelden. Ook de meteorieten die op de Aarde zijn gevallen en die we op kunnen rapen zijn allemaal werelden.
Gemeenschappelijke oorsprong
Alle werelden hebben hun eigen verhaal. Anderzijds is er ook samenhang te vinden. Als een wereld heel groot is, dan is deze van gas en bijna de vorm van een bal. Het is formeel een ellipsoïde. De hele wereld is als het ware een dampkring, ook al wordt de dichtheid steeds groter naarmate je in de buurt van de kern van deze enorme werelden komt. Dit zijn de grootste planeten: Jupiter, Saturnus, Uranus en Neptunus (GASREUZEN). Allemaal hebben ze een ringensysteem, dan alleen dat die van Saturnus het meest bekend is, daar deze ring zelfs in een amateurtelescoop zichtbaar is. De werelden hebben geen kraterinslagen van stenen uit het zonnestelsel.
De werelden die wat kleiner zijn, hebben een dampkring. De kern is niet afgekoeld waardoor er bevingen en vulkanen kunnen zijn. Er is een dampkring, maar de wereld zelf is hard en niet van gas. Dit zijn de andere wat kleinere planeten: de Aarde en Venus, maar ook nog wel Mars (GROOT TERRESTIAANS).
Als de werelden nog kleiner worden is de wereld van buiten en van binnen hard en zonder dampkring. Deze werelden hebben geen satellieten die eromheen draaien. Ze zitten vol met kraterinslagen. Dit zijn de kleine werelden: Mercurius en de Maan, maar ook vele andere satellieten in het zonnestelsel (KLEIN TERRESTIAANS).
En als het nog kleiner is, dan zijn het amorfe rotblokken. Er is niets rond of bolvormig meer aan. Dit zijn de planetoïden, maar ook de komeetkernen, die overwegend enkele tientallen kilometers groot zijn (ROTSBLOK). Ter vergelijk: de Aarde heeft een diameter van 12500+ kilometer. Ook meteorieten horen hierbij.
Kraters
Natuurlijk hebben de GASREUZEN geen kraters. De zwaartekracht is zeer zeker groot en dus worden vele rotsblokken vanuit het zonnestelsel aangetrokken. Deze vallen op het oppervlak van deze grote werelden. Maar gas maakt geen kraters.
Bij de GROOT TERRESTIAANSEN is de aantrekkingskracht kleiner, maar die is groot genoeg om een dampkring vast te houden, zoals bij de Aarde. Er worden minder rotsblokken aangetrokken en alleen de grootste vallen op de werelden, want de rest verbrand in de dampkring. Deze werelden hebben kraters, maar geen kleintjes.
Als de KLEIN TERRESTIAANSEN werelden kan de zwaartekracht geen dampkring meer vasthouden. Alle rotblokken (groot en klein en ook superklein) vallen op het oppervlak. Deze werelden zitten vol met kraters van allerlei soorten afmetingen.
Bolvormig
De GASREUZEN zijn niet precies bolvormig. Aan de evenaar wordt het gas meer weggeslingerd dan aan de polen. Daardoor zijn deze werelden iets meer breed dan hoog. Het zijn geen perfecte ballen maar ellipsoïden. Zelfs bij de Aarde is dat zo. Het verschil is 42 kilometer tussen de evenaar en de polen. De KLEIN TERRESTIAANSEN hebben te weinig zwaartekracht om de wereld goed bij elkaar te houden. Daardoor zijn ze amorf van vorm. Er zijn bijvoorbeeld planetoïden van ongeveer 35 kilometer in de vorm van een sigaar.
Ringen
De vele ROTSBLOKKEN die om de GASREUZEN draaien hebben voorkeur om in een ring boven de evenaar te gaan draaien, want daar is de aantrekkingskracht iets groter dan bij de polen. Hoe kleiner een wereld, des te kleiner de kans dat er een ringensysteem is.
Satellieten
Hoe grote een wereld, des te meer satellieten er om die wereld zijn. De aantrekkingskracht van de zwaartekracht heeft hier vast mee te maken. De Aarde heeft alleen de Maan. Mars heeft er twee. Jupiter heeft er 80+. En er komen er in de loop van de jaren nog steeds meer bij, net zoals bij Saturnus.
Magneetveld
Alle GROOT TERRESTIAANSEN en de GASREUZEN hebben een magneetveld. Een magneetveld ontstaat alleen als er stroom door de wereld heen gaat. In de kern van de Aarde gaat bijvoorbeeld vloeibare lava rond en dat veroorzaakt zo’n stroom en dus magneetveld.
Uitzonderingen
In de praktijk werkt het geschitste model prima. En toch zijn er diverse voorbeelden van werelden die niet voldoen aan het beschreven model: Als je het type weet, dan ken je de eigenschappen van de wereld.
In 1993 werd er een maan gevonden om de planetoïde Ida. De vraag is hoe deze maan ooit met grote snelheid ingevangen is geraakt door een KLEINE TERSTAAINSE wereld die weinig zwaartekracht heeft. Of het is een rotblok die met lage snelheid los is gekomen van Ida zelf?
Planetoiden zouden ook geen magneetveld meer moeten hebben, maar ze zijn gevonden. in 2023 is voorgesteld dat dit komt door een botsing tussen twee planetoïden.
Tenslot is de kleine maan Io vloeibaar van binnen. Dat zou hard moeten zijn. Io heeft veel actieve vulkanen. De oorzaak is niet Io zelf, maar moet extern bij Jupiter gevonden worden die deze kleine maan kneet.
Pluto
En waarom is Pluto dan geen planeet meer? Dat is een definitie kwestie. Een planeet is een wereld die min of meer in hetzelfde vlak beweegt als alle andere planeten. Ook heeft een planeet zijn baan om de Zon schoont geveegd. Er zijn geen andere werelden in dezelfde baan om de Zon. En de planeet is niet al te klein. De planeet is TERRSTIAANS of het is een GASREUS. Pluto voldoet aan al deze eigenschappen niet. Het is een buitenbeentje t.o.v. de andere planeten.
Robert de Jong